پژوهش: سوشیانت مزدیسنا

بخش های اوستا

{} ایزد سروش نخستین کسی است که پنج «گاهانِ» سپیتمان زرتشت پاک را سرایید؛ وی پتمان (وزن و نظم) و رده بندی، و گزارش و پاسخ، ستایش و نیایش و خشنودی و آفرین امشاسپندان را به جای آورد . آن ایزدی که نیایش «اَهو-ن -ور» و یسنای هفت آیه (یَسَنه، هفت هات) و مانترای پرورشگر (فشوشو مَنثرَه)، و سراسر یسنا کرداری (یَسنو کِرِتی، نماز ینگه هاتم)، رزم‌افزارِ پیروزمند و کارآزموده‌ی اوست.

{} نماز ینگِه هاتام (یسنو کِرتی = یسنا کرداری، نیایش گری):

میستاییم مردان و زنانی را که اهورامزدا در پرتو راستی و پاکی شان، آنها را بهترین باشندگان شناخته است.  (یسنا، هات بیست و هفت، بند پانزده).

{} گات ها و نسک ها بیست و یک بخش دارند؛ مانند مانترای «اهو-نَ-وَر» که دارای بیست و یک واژه از کلمه ی «یانیم من» تا کلمه ی «اریا من» میباشد. اهو-ن-ور: ستایش اهل بودن و یزدان-کرداری است.

{} ایزد اریامن که همباز و همیار ایزد اردی بهشت در پایان گاتها میباشد، نمودار پنجاه و هفت سال پیدایش سوشیانت (منجی موعود) در رستاخیز است؛ بنابراین فرگرد و فصل اریامن: از نمازهای «ستایش اهلوی» تا پایان «اریامن یزشی»، همه پنجاه و هفت واژه است. اریامن: بیست و چهار واژه، ستایش اهلوی (نماز اشم وهو): دوازده واژه، اریامن یزشی: بیست و یک واژه؛ همه میشود: پنجاه و هفت واژه.

{} نیایش بیست و یک واژه ای اهو-ن-ور که زرتشت چهار بار با درنگ درخور خواند و در دومین نیمه، به آوایی بلندتر سرایید:

یثا اهو وَئیر یو اَثا رَتوش اَشَت چیت هَچا

وَنگه اوش دَزدا مَنَنگهو شیائو ثَنَ نام اَنگه اوش مزدایی

خ شَترِم چا اهورایی آ ییم درگوب یو دَدَت واستارِم

اینسان، اهو(هستی) ِآرزوشده را رتو (راهبر راد) با فراچیدن اشه (عشق و راستی)، پی میگیرد.

 منش روشن ِ به دست امده، شایسته ی روشنان مزداست.

 شهریاری اهورایی، برآیند دهش و دستیاری درویشان است.

{} نیایش بیست و چهار واژه ای اریامن:

آه اریامن ایشیه (خواسته شده)؛ برای خشنودی مردان و زنان زرتشتی بیا؛ به یاری منش نیک (ایزد بهمن)؛ و به یاری آن دینی که شایسته ی مژده ای برگزیدنی است؛ و من آن پاداش پارسایانه ای را خواستارم که اورمزد، برنهاده است.

{} نیایش دوازده واژه ای ستایش اهلوی (نماز اشم وهو):

 اشم وهو وهیشتم استی

اوشتا استی اوشتا اهمایی

هیت اشایی وهیشتایی اشم

اشا بهترین است ، خوشبختی است

خوشبختی از آن کسی است که

خواستارخوشبختی دیگران باشد

{} نیایش بیست و یک واژه ای اریامن یزشی :

اریامن ایشیَه را می­ستاییم؛ توانای پیروز دشمن شکن را که در میان گفتارهای اشه (راستی و حقیقت)، بزرگ­ترین آن­هاست.

گاتهای پاک، رَدان ِ شهریار اَشَه بان (راهنمایان شاه نگهبان راستی) را می­ستاییم.

«س- تـ َوُتَ یــِسـنیـَه» را می­ستاییم که نخستین داد ِ جهان است.

«یَنگهه هاتَم ...»

{} مانترای اهو نَه وَر، به سه پیمانه و بند شد. گات ها نیز سه بخش است: سه گاه، چهارگاه، پنج گاه. نسک ها (دفترها و نسخه های اوستا) نیز سه بخش است:

- نسک های همبسته با گاتهای زرتشت (گاهانیگ)،

- نسک های آیه های مانتراها (هات مانسریگ)،

- نسک های قانون ها (دادیگ).

{} مانترای اهو نه ور، به شش بخش شد که «نیم گاه» میخانند. گات ها نیز شش بخش دارد: اهونود گاه، اشتود گاه، سپندارمذ گاه، وهو خشثر گاه، وهیشتو ایشت گاه. نسک ها نیز بر شش بخش (سه تا دو تایی) میباشد:

-         گات های زرتشت (= نسک های گاهانیگ):

 یکم: گاهان گاهانی، که یشت و نیایش است (یسنا؟)؛ و دوم: دیگر گاهان (گاتها؟).

-         آیه های مانترا ها (= نسک های هات مانسَریگ):

یکم: مانتراهای سرشار از یاد و نشانه ی آراسته (= مانسرای پر دَخشَک آراستار) که گلچین و گزیده ی رتوش تائیتی است (پاره ای از اوستای دوره ساسانی درباره ی بایستگی فرمانبری از شاهان و مهان)؛ دوم: مانتراهای سرشار از نشانه ی نیک، که آیه هایی از مانتراهای دیگر است. (= مانسرای پر دخشک وِه)

-         دادوری ها و قانونها (= نسک های دادیگ):

یکم: دادنامه ی دیو زدای، که دفتر وندیداد است؛ دوم: داد (قانون) زرتشت که از دیگر دادها و قانونهاست.

{} گات ها به دویست و هشتاد و هشت بند (وچست) بخش شد. نسک ها نیز به دویست و هشتاد و هشت راسته؛ که هر راسته، درها و موضوعاتی دارد. مانند:

-         پیکار ردستان: قانون های برخوردها و دعواهای فردی و اجتماعی.

-         زخمستان: قانون های تاخت و تاز، دیه و جریمه ی زخمها.

-         ستورستان: قانون های گناه و اندازه ی جریمه برای آزار ستوران و گوسپندان.

-         فشوش هورستان: قانون های نگهداری و داشتن رمه و گوسپند.

-         ارتشتاران: قانون های کارزار و جنگ.

-         دانه کارستان: قانون های برزگری و کشاورزی.

-         ورستان: قانون های ور و پساخت (آزمون و داوری درباره ی راست و دروغ مدعیان و متهمان).

{} گات ها به هزار وشانزده گاه، بخش شد. نسک ها نیز به هزار و یک فرگرد (فصل) بخش بندی گردید. رد و سرامد نسک ها: هادخت نسک است؛ و رد و سرامد فرگردها: فصل اریامن میباشد که برترین سخن درباره رستاخیز به شمار میرود. فرگرد اریامن، هزار فرگرد دیگر را آنچنان در بر گرفته که انگار با هزار گلیم کوچک، گرداگرد علوفه و غله را ببندند و سپس یک گلیم بزرگ روی همه ی گلیمها بیندازند تا آن خوراک از تگرگ و باران و بادهای گرم و سرد، بی گزند بماند.

{} نسک ها به ششهزار و ششسد و شست و شش دادِستان (قانون و حکم) بریده شده است. گات ها نیز به ششهزار و ششسد و شست و شش واژه بخش شد که نمودار و سالشمار آمدن اهریمن پتیاره پس از آغاز آفرینش است.

{} از مانتراها و دادوری ها: گفتارهای گاتها (گاهانیک) پیداست. و از گاتها نیز در آیه های مانترا و نامه های دادگرانه، چم و معناهایی به چشم میخورد. در مانتراها و دادنامه ها پیداست که دشمن خدای، با فرمان سوزی و سرپیچی اش، چه بسا جایگاهی هم ارز با مرگ دارد. چون و چرایش در سنجش با گزیده ای از گاتها این است:

- همانا آن کس که خدای بهی و نیکی است، بهره و کامش باید برآورده شود.

{} همچنین پیداست: پاس داشتن جهان و همه ی خدایان (شاهان و کیان) و خویشان، و نیز دستیاران دینی که از ایشان، ایرانیان استوارند. ایشان را باید فرمانبر بود زیرا ایشان دشمن فرمان سوزان (قانون شکنان) هستند. آنان که از میان ایرانیان، دستیاران دینی بوده اند، جهانیان و خویشتن و خواسته های خویش را در جهان نگه داشته اند. هیچ جایی و هیچ چیزی، بهره ای از ایشان نیست که در گات نامه، پنهان مانده باشد. و از مانترا نامه و داد نامه، چم و چگونگی گفتار گاتها پیداست.

{} از این بند، اندرون و نهان گاتها باز میشود:

- کسی که روش راست ندارد، بی سهشی (بی اعتنایی و بی کسی) به او فرا میرسد.

پیداست که در مانترا نامه نیز میگویند: راستی، مردم را یاری میدهد آنچنان که هزار هنگ، سپاه را.

و نیز: راست پیمان را در خودش هیچ آشوب نیست. و بی گناهی اش ایدون پیداست.

اینچنین خود را فروزان میکند و بی بیم میشود از سه رنج و خواری: دشمن درون خویش، گزند و آسیب، برتر داشتن همگان.

{} گاتها که دانش مینوی است برتر و فراتر از دو نسک دیگر میباشد. نسک مانتراها: میانه است. نسک دادوری: فروترین میباشد. نسک دانشی (علم الاهی) را گاهانیگ و گاتایی میخانند. نسک گویشی (کلام الاهی) را هاد-مانترایی؛ و چم و چگونگی (قانون الاهی) را نسک دادیگ مینامند. و پیداست که هادمانترایی و دادیگ از گاهان با سزاواری سخن میگویند و شایسته ی گزارش گاتها هستند. 

{} کیش ورز (پوریو تکیش) شناسنده ی سه دادنامه ی دین مزداپرستی است و بینادل در بهدینی میباشد؛ کسی است که از میان سه نامه ی گاتایی و مانترایی و دادوری، میتواند گزینه هایی از دو نامه ی دیگر را پیدا کند و بداند و به کار ببرد.

- دادیگ: برترین دانش گیتی برای کنشهای گیتی

- مانترایی: برترین دانش میانه ی گیتی و مینو (کنشهای مادی و معنوی)

- گاهانی: برترین دانش مینوی برای کنشهای مینوی

 {گزارش: امید عطایی فرد}