م.ص. نظمی افشار
مراحل طريقت
آيين ”شبك“ يا ”شاه بغ“ يكي از آيين‌هاي باستاني كردي است كه برگرفته از عقايد باستاني ايرانيان (مهريسم، زروانيسم، مانوي‌گري، مزدكي‌گرايي و زرتشتي) است. در اين آيين، پيروان، دوازده مرحلة عرفاني را طي مي‌كنند. شايد تعداد سال‌هاي تحصيل كه در اغلب كشورها دوازده سال است بر گرفته از همين عقايد ايراني باشد. نكتة جالب اين است كه نامِ ماه‌هاي قمري در فرهنگِ عربي با مراحل آيين شبكِ ايراني تطابق كامل دارد.
1) ۱. ربيع‌الاول: نخستين گام آيين شبك به نامِ (رابه) به معني خيزش يا بهار نخست است. (راب) در زبان تازي به (ربيع) تبديل شده است.
2) ۲. ربيع‌الثاني: (را) يا (رِ)، راه، دومين گامه در آيين شبك است، اين واژه در عربي تبديل به ربيع و چون دومين مرحله طريقت بوده به ربيع‌الثاني تبديل شده است.
3) ۳. جمادي‌الاول: سومين مرحله در عرفان شبك، (جم ماني) ناميده مي‌شده. اين واژه به معناي يگانگي و گردآمدن و ماندگاري است كه در عربي تبديل به جمادي شده است.
4) ۴. جمادي‌الثاني: چهارمين مرحله در عرفانِ شبك، (جامباد يا جامِ باده) نام دارد. در اين مرحله، رهرو به جام دست مي‌يازد و بادة دانش و خرد مي‌نوشد. اين واژه در عربي جمادي‌الثاني= دومين جمادي، خوانده شده است.
5) ۵. رجب: در عرفانِ شبك، پنجمين مرحله (رآو – ركاو) نام دارد. رهرو در اين مرحله به سانِ آب مقدس پاك مي‌گردد تا به جايگاه ايزد بانوي آب: آناهيتا برسد، واژة ركاو در عربي رجب خوانده شده است.
6) ۶. شعبان: ششمين مرحلة آيين شبك(شه‌بان يا شابان) ناميده مي‌شود. در اين مرحله رهرو به مقامِ شاه‌باني مي‌رسد و از هواهايِ نفساني پاك مي‌گردد. واژة شابان در عربي تبديل به شعبان شده است.
7) ۷. رمضان: رازان يا رزان هفتمين مرحله در آيين شبك است. راه‌دان، رازها معني اين واژه است. رهرو در اين مرحله رازهاي درخور آيين را درمي‌يابد و راه ادامة مراحل طريقت به رويش باز مي‌شود. رهرو در اين گامه چهل روز با آب روزه مي‌گيرد يعني تنها آب مي‌نوشد. اين واژه در عربي رمضان شده است.
8) ۸. شوال: مرحلة هشتم (شابال يا شاهبال) است. رهرو در اين مرحله به عروج دست مي‌يازد، چرا كه اكنون ديگر او بال و پر ايزد گشته است و نيروي آهورايي به حق‌اليقين رسيده است. شابال در عربي تبديل به شوال شده است.
9) ۹. ذيقعده: نهمين مرحله در طريقتِ شبك (زركده يا خوركده) است. رهرو در اين مرحله به خورخانه گام مي‌نهد. اين لغت در زبان عربي تبديل به ذيقعده شده است.
10) ۱۰. ذي‌الحجه: دهمين گامِ عرفانِ شبكي، (زرتاج = زرتج) نام دارد. رهرو در اين مرحله زرين تاج يا فرة ايزدي را دريافت مي‌دارد. و تاج بر سر نهاده به جايگاه پدري(باب = پاپ) مي‌رسد، اين واژه در زبان عربي به صورت ذي‌الحجه تلفظ شده است.
11) ۱۱. محرم: يازدهمين مرحله (موره‌مير= مهره مهر) است، در اين گام رهرو كه پيش از آن به مقام پاپي رسيده بوده، مهرة مهر را از ايزد مهر دريافت مي‌دارد و به جايگاهِ آهورايي(الوهيت) مي‌رسد.
12) ۱۲. صفر: دوازدهمين و آخرين مرحلة آيين شبك، (سان‌پر) سفر به خورشيد است. سان در كردي، اوستايي، پهلوي و (انگليسي) به معني خورشيد است. رهرو در اين مرحله با خورشيد آميزه مي‌گردد و به خاستگاه خويش باز مي‌گردد. معرب اين واژه صفر است.
(فاروق صفی زاده.گاهشماري چهارده‌هزارسالة ايراني. ص 44و45)
نكتة در خور توجه در اين ميان نسبتي است كه بين مراحل طريقت و ماه‌هاي سال وجود دارد. از ديگر سو چنين نسبتي بين ماه‌هاي سال و ستاره‌شناسي و پيشگويي و فال گرفتن نيز موجود است. بنابراين روشن مي‌شود كه چرا از ديوان حافظ براي فال گرفتن استفاده مي‌شود زیرا تقريبا كلية غزليات حافظ بر مبناي مراحل طريقت و چند و چون آن سروده شده است و همانطور كه شرح داده شد اين مراحل دقيقا با ماه‌هاي سال و ستاره‌شناسي ارتباط دارد.
شيخ محمود شبستري مي‌فرمايد:
*[یاداشت امید عطایی: درباره ریشه‌های ایرانی ماههای عربی باید بررسیهای بیشتری به ویژه ازدیدگاه زبانشناسی انجام شود. نام ربیع میتواند از ایزد رپیهوین، و نام شوال از سوار یا شوالیه باشد. عدد صفر عربی نه از سان (خورشید) بلکه از زفیرو اوستایی گرفته شده است.]
مراحل طريقت
آيين ”شبك“ يا ”شاه بغ“ يكي از آيين‌هاي باستاني كردي است كه برگرفته از عقايد باستاني ايرانيان (مهريسم، زروانيسم، مانوي‌گري، مزدكي‌گرايي و زرتشتي) است. در اين آيين، پيروان، دوازده مرحلة عرفاني را طي مي‌كنند. شايد تعداد سال‌هاي تحصيل كه در اغلب كشورها دوازده سال است بر گرفته از همين عقايد ايراني باشد. نكتة جالب اين است كه نامِ ماه‌هاي قمري در فرهنگِ عربي با مراحل آيين شبكِ ايراني تطابق كامل دارد.
1) ۱. ربيع‌الاول: نخستين گام آيين شبك به نامِ (رابه) به معني خيزش يا بهار نخست است. (راب) در زبان تازي به (ربيع) تبديل شده است.
2) ۲. ربيع‌الثاني: (را) يا (رِ)، راه، دومين گامه در آيين شبك است، اين واژه در عربي تبديل به ربيع و چون دومين مرحله طريقت بوده به ربيع‌الثاني تبديل شده است.
3) ۳. جمادي‌الاول: سومين مرحله در عرفان شبك، (جم ماني) ناميده مي‌شده. اين واژه به معناي يگانگي و گردآمدن و ماندگاري است كه در عربي تبديل به جمادي شده است.
4) ۴. جمادي‌الثاني: چهارمين مرحله در عرفانِ شبك، (جامباد يا جامِ باده) نام دارد. در اين مرحله، رهرو به جام دست مي‌يازد و بادة دانش و خرد مي‌نوشد. اين واژه در عربي جمادي‌الثاني= دومين جمادي، خوانده شده است.
5) ۵. رجب: در عرفانِ شبك، پنجمين مرحله (رآو – ركاو) نام دارد. رهرو در اين مرحله به سانِ آب مقدس پاك مي‌گردد تا به جايگاه ايزد بانوي آب: آناهيتا برسد، واژة ركاو در عربي رجب خوانده شده است.
6) ۶. شعبان: ششمين مرحلة آيين شبك(شه‌بان يا شابان) ناميده مي‌شود. در اين مرحله رهرو به مقامِ شاه‌باني مي‌رسد و از هواهايِ نفساني پاك مي‌گردد. واژة شابان در عربي تبديل به شعبان شده است.
7) ۷. رمضان: رازان يا رزان هفتمين مرحله در آيين شبك است. راه‌دان، رازها معني اين واژه است. رهرو در اين مرحله رازهاي درخور آيين را درمي‌يابد و راه ادامة مراحل طريقت به رويش باز مي‌شود. رهرو در اين گامه چهل روز با آب روزه مي‌گيرد يعني تنها آب مي‌نوشد. اين واژه در عربي رمضان شده است.
8) ۸. شوال: مرحلة هشتم (شابال يا شاهبال) است. رهرو در اين مرحله به عروج دست مي‌يازد، چرا كه اكنون ديگر او بال و پر ايزد گشته است و نيروي آهورايي به حق‌اليقين رسيده است. شابال در عربي تبديل به شوال شده است.
9) ۹. ذيقعده: نهمين مرحله در طريقتِ شبك (زركده يا خوركده) است. رهرو در اين مرحله به خورخانه گام مي‌نهد. اين لغت در زبان عربي تبديل به ذيقعده شده است.
10) ۱۰. ذي‌الحجه: دهمين گامِ عرفانِ شبكي، (زرتاج = زرتج) نام دارد. رهرو در اين مرحله زرين تاج يا فرة ايزدي را دريافت مي‌دارد. و تاج بر سر نهاده به جايگاه پدري(باب = پاپ) مي‌رسد، اين واژه در زبان عربي به صورت ذي‌الحجه تلفظ شده است.
11) ۱۱. محرم: يازدهمين مرحله (موره‌مير= مهره مهر) است، در اين گام رهرو كه پيش از آن به مقام پاپي رسيده بوده، مهرة مهر را از ايزد مهر دريافت مي‌دارد و به جايگاهِ آهورايي(الوهيت) مي‌رسد.
12) ۱۲. صفر: دوازدهمين و آخرين مرحلة آيين شبك، (سان‌پر) سفر به خورشيد است. سان در كردي، اوستايي، پهلوي و (انگليسي) به معني خورشيد است. رهرو در اين مرحله با خورشيد آميزه مي‌گردد و به خاستگاه خويش باز مي‌گردد. معرب اين واژه صفر است.
(فاروق صفی زاده.گاهشماري چهارده‌هزارسالة ايراني. ص 44و45)
نكتة در خور توجه در اين ميان نسبتي است كه بين مراحل طريقت و ماه‌هاي سال وجود دارد. از ديگر سو چنين نسبتي بين ماه‌هاي سال و ستاره‌شناسي و پيشگويي و فال گرفتن نيز موجود است. بنابراين روشن مي‌شود كه چرا از ديوان حافظ براي فال گرفتن استفاده مي‌شود زیرا تقريبا كلية غزليات حافظ بر مبناي مراحل طريقت و چند و چون آن سروده شده است و همانطور كه شرح داده شد اين مراحل دقيقا با ماه‌هاي سال و ستاره‌شناسي ارتباط دارد.
شيخ محمود شبستري مي‌فرمايد:
مياسا يكزمان اندر مراحل/ مشو موقوف همراه مراحل
شاعر معاصر، منوچهرِ مرتضوي سروده است:دل چو بر عشق مي‌نهي بايد/كه نينديشي از نشيب و فراز
اولين گامِ عشق سربازي است/گر نه مردي تو، گويِ عشق مباز
به نوشتة استاد يكتايي، مراحل هفت گانة دين مهر عبارتست از: كلاغ(پرندة تيزرو) - نهان - سپاهي- شير- پارسا- پيك‌آفتاب - پير. براي انجام تشريفات مراحل هفتگانة مهري شستشو لازم بوده است. چنان كه حافظ مي‌فرمايد: “شستشويي كن و آنگه به خرابات خرام“. مراحل عرفاني هفت شهرِ عشق و مقاماتِ سلوك و هفت خطِ جامِ جم همه از نشانه‌هاي مهري است.(ميترائيسم و سوشيانس مهر. ص 6 و7)*[یاداشت امید عطایی: درباره ریشه‌های ایرانی ماههای عربی باید بررسیهای بیشتری به ویژه ازدیدگاه زبانشناسی انجام شود. نام ربیع میتواند از ایزد رپیهوین، و نام شوال از سوار یا شوالیه باشد. عدد صفر عربی نه از سان (خورشید) بلکه از زفیرو اوستایی گرفته شده است.]
