ایران. اسلام. عرب (۱۴)

علوم مصادره شده(۱)

 کجاست آن همه دانش ایرانیان که عمر هنگام گشودن ایران به نابود کردن آنها فرمان داد؟ [ابن خلدون]

 بسیاری از عربگرایان معاصر گفته اند که در ایران باستان علم و دانش وجود نداشته و پس از حمله مسلمانان، در ایران چنین چیزهایی بالیده است. در پاسخ، از ابوریحان بیرونی آغاز میکنم که با اشاره به کتاب «مناظرالنجوم» اثر فردی عرب به نام «ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه جبلی» مینویسد: در کتابی که در تفضیل عرب بر عجم نوشته چنین پنداشته که تازیان به ستارگان و طلوع و غروب آنها از همه امم داناتر بوده اند. و من [ابوریحان بیرونی] نمیدانم آیا او نمیدانسته و یا تجاهل کرده که در تمام مکانهای زمین، برزگران و چوپانان ابتدایی، اعمال خود و معرفت اوقات را به اندازه اعراب میدانند... کلام او در این کتاب بر کینه ها و دشمنیهایی که با ایرانیان دارد دلالت میکند زیرا به این اندازه هم راضی نشد که اعراب را بر ایرانیان برتری دهد بلکه ایرانیان را ارذل امم و پست ترین مخلوقات دانسته و از آنچه خداوند در سوره توبه، تازیان را به کفر و دشمنی با اسلام وصف کرده بیشتر توصیف نموده و امور زشت دیگری را به ایرانیان نیز نسبت داده که اگر پیشینیان اعراب را میشناخت، بیشتر از گفته های خود را درباره این دو گروه تکذیب میکرد. [آثارالباقیه]
در کتاب بن‌دهش، ماهشمار یا تقویم قمری (که از سوی تازیان به کار گرفته میشد) رد شده زیرا: <ماه زمانی به ۲۹ روز و زمانی به ۳۰ روز بازآید و آن یک، چهار ساعت بیشتر است... کسی که سال را از گردش ماه برشمارد، تابستان را به زمستان، و زمستان را به تابستان آمیزد>.
ابوریحان بیرونی در اثرش به نابودی کتابها و کشتار دانشمندان خوارزم از سوی عربها اشاره کرده و جز او نیز مورخان کهن بارها از کتابسوزان تازیان یاد کرده اند. بنابراین چنین قومی نمیتوانسته آموزگار ایرانیانی باشد که هزاران سال فرهنگ و تمدن پیشرفته داشتند. نکته ای که باید روشن شود این است که کاربرد اصطلاح «تمدن» برای کیشها نادرست است. ما نمیتوانیم بگوییم: تمدن یهودی یا مسیحی و غیره. زیرا تمدن پهنه ای مادی و فیزیکی دارد اما نامگانه «فرهنگ» را میتوان برای دینها به کار برد؛ مانند فرهنگ زرتشتی و بودایی و غیره. در دینها اخلاقیات و قوانین و تاریخ پیغمبران آمده و نه مثلن شیوه معماری یا دستگاه موسیقی یا هندسه و ریاضی. تمدن همبسته با کشور است و نه کیش. بنابراین سخن گفتن از تمدن اسلامی نادرست است و باید گفت: «تمدن ایران باستانی» و یا «تمدن ایران اسلامی». زیرا آنگونه که پژوهندگان بی غرض بررسی کرده اند، عرب پیش از اسلام دارای علم و تمدن نبوده و دانشهای دوران اسلامی برخاسته از سنت و میراثی ایرانی بوده اند.
ابن خلدون مورخ مسلمان و نامدار تونسی مینویسد: <اهمیت علوم عقلیه نزد ایرانیان بسیار عظیم و دامنۀ آن بسی وسیع بوده است و طول مدت سلطنت آنان و گویند که این علوم به یونانیان از جانب ایرانیان منتقل شده است... وقتی که مملکت ایران به دست عرب گشوده شد؛ کتب بسیاری درآن سرزمین به دست ایشان افتاد. سعدابن ابی وقاص به عمربن خطاب درباره آن کتاب ها نامه نوشت و در ترجمه آن کتب برای مسلمانان رخصت طلبید. عمر به او نوشت که: «آن کتب را در آب افکن چه اگر آنچه در آنهاست راهنمایی است، خداوند مارا به راهنمایی به از آن رهنمایی کرده است. و اگر گمراهی است، خداوند ما را از شر آن محفوظ نگاه دارد». لذا آن کتب را در آب یا در آتش افکندند و علوم ایرانیان که در آن کتب مدون بود از میان رفت و به دست ما نرسید. اگر از نظر جمعیت و عمران به کشورهایی بنگریم که تازیان آنها را با جهانگشایی و زور متصرف شده اند، خواهیم دید چگونه عمران وتمدن از آن ممالک رخت بربسته و سرزمین های آباد و مسکون آنها ویران و خالی از جمعیت شده است. از آن جمله یمن مرکز سکونت تازیان بکلی ویرانه است و بجز یکی دو ناحیه آن اثری از عمران باقی نمانده است. همچنین کلیه آبادانی و تمدن عراق عرب را که ایرانیان به وجود آورده بودند، تازیان از میان برده اند و به ناحیه بایری مبدل شده است>.